تقدیر الهی بر این قرار گرفت که«غدیر» به ابدیت بپیوندد و جلوه ای از آیات الهی و تجسمی از تاریخ جاودانه ی اسلام شود. گویا«برکه ی خم» به پاس سالیان طولانی خزانه داری باران های رحمت الهی و آبرسانی به زائران حرم، اینک باید پایگاه ریزش کلام الهی و قله ی کمال دین شود. غدیر، دیگر برکه ای کم آب نیست که به آب های «رابغ» نیازمند باشد؛ بلکه در پرتو آن فروغ آسمانى، خود به چشمه سار کوثر پیوسته، آب گوارای حیات و پاکی از مولود کعبه و فرزند«زمزم» و«صفا» گرفته است. آرى! غدیر از هنگامی که نظاره گر جلوه ی زیبای وصایت و جانشینی امیر مؤمنان علی(ع) بر دستان پر مهر و سراسر رحمت خاتم رسولان(ص) شد، دیگر نقطه ای پست در جغرافیای«جُحفه» نیست؛ بلکه پرچم زیبای عدالت علوی است که بر بام بلند تاریخ افراشته شده است. غدیر، اینک بزرگ ترین و دل انگیزترین هدیه ی آسمان«امامت» را به آدمیان ارزانی می دارد. بدین گونه غدیر، سرزمینی مقدس شد و روز هجدهم ذی حجه، بزرگ ترین عید اسلامی. فرات بن احنف می گوید، به امام صادق(ع) عرض کردم: «فدایت شوم! آیا عیدی بهتر از عید فطر و عید قربان و روز جمعه و روز عرفه برای مسلمین وجود دارد؟» امام(ع) به من فرمودند: «آرى! بزرگ ترین، والاترین و با فضیلت ترین اعیاد از نظر قدر و منزلت در نزد خداوند متعال، روزی است که در آن خداوند، دینش را کامل کرد(روز غدیر خم) و آیه ی«الیوم اکملت لکم دینکم» بر پیامبر (ص) نازل شد.»(1) و رسول خدا(ص) فرمودند: «یوم غدیر خم افضل اعیاد امتی؛ روز غدیر، بهترین اعیاد امت من است.»(2) و هم چنین در فرمایشی از امام صادق(ع) آمده است که فرمودند: «روز غدیر خم، در میان اعیاد«فطر»، «قربان» و«جمعه» بسان ماه در میان ستارگان است.»(3)

فلسفه ی عظمت روز غدیر در آیات قرآن

آیات قرآن کریم و کلمات گهربار معصومین(ع) بیانگر عظمت و جایگاه رفیع امامت در اعتقادات اسلامی است. با نگاهی کوتاه به آیات غدیر، به خوبی رمز این که عید غدیر، بزرگ ترین عید اسلامی است، را در می یابیم.

الف - امامت؛ مکمّل تبلیغ رسالت الهی: به اتفاق تمامی مفسرّان شیعه و سنى، آیه ی شریفه ی تبلیغ(یا ایها الرسول بلّغ ما انزل الیک من ربک...) جهت انتصاب علی(ع) به جانشینی رسول گرامی اسلام حضرت ختمی مرتبت(ع) نازل شد.(4) این نکته، هنگامی بود که ترس و بیم آشوب وجود داشت و احتمال تفرقه افکنی از جانب منافقین و افراد سست ایمان می رفت؛ لذا با نزول این آیه و اعلان جانشینی امیر مؤمنان علی(ع)، به همه ی این اضطراب و نگرانی ها خاتمه داده شد و به فرشته ی وحی تأکید بر اهمیت موضوع، حفظ رسول اکرم از همه ی توطئه ها را نوید داد و فرمود: «ای پیامبر! آن چه از خدا برتو نازل شده، به مردم برسان؛ که اگر نرسانى، تبلیغ رسالت و ادای وظیفه نکرده ای و خداوند تو را از(آزار) مردمان، محفوظ خواهد داشت.»(5) علامه ی امینی(ره) در کتاب ارزشمند«الغدیر» سی منبع مهم از منابع اهل تسنن را بر می شمارد که همه ی آن ها این آیه را معرفی ولایت امیرالمؤمنین، علی(ع) مرتبط دانسته اند. نکته ای که از دقّت در این آیه - با استفاده از این عبارت آیه، که می فرماید: «...اگر این پیام را نرسانى، تبلیغ رسالت نکرده ای» - می توان فهمید، این است که: امامت در حدّی از منزلت است که عدم معرفی آن با انجام ندادن وظیفه ی رسالت، مساوی است.

ب- ولایت؛ مایه ی تکمیل شدن دین: دین، مجموعه ی قوانین الهی است که برای اجرای آن، به فردی که بتواند با تکیه بر دو عنصر ایمان و آگاهى، موجبات اجرای آن را درمتن جامعه فراهم نماید، نیاز دارد. دین کامل، دینی است که این امر مهم را از قبل پیش بینی کرده و برای آن برنامه داشته باشد. از این رو، بنابر نقل تفاسیر شیعه و سنى(6) پس از آن که رسول خدا(ص) حدیث شریف غدیر را قرائت نمودند و امیر مومنان علی(ع) را از جانب خداوند به جانشینی خویش انتخاب نمودند، این آیه ی شریفه نازل شد: «الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا؛ امروز دین تان را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و دین اسلام را برایتان پسندیدم.»(7) آرى! در چنین روز بزرگى، پیشوایی و رهبری امت اسلامی پس از پیامبر(ص) مشخص گشت؛ تا بدین وسیله، تکلیف حمایت و بقای دستاوردهای مهم رسالت نبوی معین گردد و این، چیزی جز تمام شدن نعمت پروردگار بر انسان ها نیست، از این رو، به عنوان بزرگ ترین عید اسلامی در سخنان پیشوایان دین، از آن یاد می شود. در بسیاری از منابع اهل سنّت آمده است که طارق بن شهاب، که از اهل کتاب بود، در مجلس خلیفه ی دوم گفت: «اگر آیه ی«اکمال دین» در دین ما نازل می شد، ما آن روز را عید می گرفتیم!» پس همگان -حتّی عمر- در برابر این گفته ی او ساکت بودند و هیچ کس براو خرده نگرفت.(8) 
ج - ولایت؛ عامل ناامیدی دشمنان اسلام: این آیه از قرآن کریم، که می فرماید: «امروز کافران از این که به دین شما دستبرد زنند و اخلالی وارد سازند، ناامید شدند؛ پس شما از آنان بیمناک نشوید!»(9) نیز، پیرامون انتصاب علی(ع) به مقام عظمای ولایت و جانشینی رسول خدا(ص) نازل شده است. علامه طباطبائی می نویسد: «صحابه، تابعین و آن ها که بعد از آنان آمده اند، همگی اتفاق دارند که این دو عبارت آیه ی سوم سوره ی مائده، به هم مرتبط هستند و هر یک تکمیل کننده ی معنای دیگری است و این نیست، مگر این که هر دو با هم نازل شده، یک معنا را می رسانند.»(10) در مجموع باید گفت که هر انسان منصفى، اگر اندکی بر این آیات تأمل و دقّت نماید، به وضوح اهمیت و ارزش والای این روز در نزد خداوند متعال را در می یابد، که به موجب آن آیات متعدد - که در هر کدام نکات بسیار مهمی به چشم می خورد - نازل فرموده است. آرى! این ها همه بیانگر اهمیت و ضرورت اصل ولایت و امامت در دین مبین اسلام است که اگر بخواهیم این جزو لاینفک را از آن جدا کنیم، چیزی از اسلام حقیقی باقی نخواهد ماند و با اسلام منهای ولایت، جز به تاریکی های گمراهی و ضلالت دست پیدا نخواهیم کرد.

عید غدیر در سیره ی پیامبر و ائمه ی اطهار(ع)
 
زنده نگه داشتن شعائر الهى، رسالتی است که مرزبانان عقیده و ایمان همواره بر آن تأکید داشته اند. چرا که تقوای دل ها و پاکی جان ها در گرو بزرگداشت آن است«و من یعظّم شعائر اللّه فانّها من تقوی القلوب؛ و هر کس شعائر الهی را بزرگ دارد پس همانا این(حاکی) از پاکی دل هاست.»(11) آرى! جوامع بشری نیازمند یادآوری و حضور دایم هویت های فرهنگی و اصالت های معنوی است؛ لذا رسول خدا(ص) در این امر مهم پیشقدم شد و با عمل خویش، راه جامعه اسلامی را روشن ساخت. در منابع متعدد از اهل تسنّن آمده است که، پس از آن که رسول گرامی اسلام(ص) به دستور و فرمان الهى، امیر مؤمنان علی(ع) را به عنوان وصی و جانشین خویش به مسلمانان معرفی نمود، خطاب به همگان فرمودند: «هنئّونی هنئّونى، ان اللّه تعالی خصّنی بالنبوة و خص اهل بیتی بالامانة؛ به من تبریک بگوئید، به من تبریک بگوئید! زیرا خداوند مرا به پیامبری و اهل بیتم را به امامت، ممتاز ساخته است.»(12) در روایت دیگری آمده است که بعد از آن رسول خدا(ص) در خیمه ی مخصوص خویش نشستند و بر امیرمؤمنان(ع) دستور دادند که درخیمه ی دیگری بنشینند و به مردم فرمان دادند تا به حضور علی(ع) رسیده، به آن حضرت تبریک بگویند و حتّی در این بیعت کردن، همسران پیامبر نیز شرکت داشتند؛ که این ها همه، اهمیت و فضیلت این عید بزرگ را در سیره و سنّت رسول گرامی اسلام(ص) می رساند. در روایتی از امام صادق(ع) می خوانیم که فرمودند: «روز عید غدیر خم، بزرگ ترین عید الهی است و خداوند متعال پیامبری را مبعوث نکرد، مگر این که این روز را عید گرفت.»(13) اولیای الهی و معصومین(ع)، این روز بزرگ را سپاس می داشتند و برنامه ‌هایی برای بزرگ داشت آن تدارک می دیدند؛ که نمونه های آن در زندگی آنان زیاد به چشم می خورد؛ بعنوان مثال، فیاض بن محمّد بن طوسی می گوید: «در یکی از سال ‌ها، روز غدیر به خدمت امام رضا(ع) رسیدم. دیدم امام رضا(ع) دوستان خویش را برای غذا خوردن نگه داشته و به خانه های آنان نیز طعام، هدیه، لباس وحتّی انگشتر و کفش فرستاده است. آن بزرگوار، وضعیت خدمتکاران و دوستانش را تغییر داده بود و با وسایلى، غیر از آن چه در روزهای پیشین بود، از مهمانانش پذیرایی می کرد.»(14) مرحوم مجلسی (ره) می نویسد: روز عید غدیر با جمعه مصادف شده بود، امیر مؤمنان علی(ع) خطبه ی نماز جمعه را خواندند و سپس حضرت، با فرزندان و شیعیانش به منزل امام حسن (ع)، جهت اطعامی که امام حسن(ع) برایشان تدارک دیده بود، رفتند.(15) امام جعفر صادق(ع) می فرماید: «عید غدیر، روزی است که رسول خدا(ص)، علی(ع) را به عنوان عَلَم هدایت برای مردم برگزید و فضیلت او را در این روز آشکار نمود و به عنوان جانشین خویش معرفی کرد و به عنوان سپاس گزاری آن روز را روزه گرفت. آن روز، روزِ روزه گرفتن، نیایش کردن، اطعام دادن و به دیدار برادران دینی رفتن است. آن روز، روز جلب خشنودی خدای مهربان و به خاک مالیدن پوزه ی شیطان است.»(16) همه این فرازها، گویای اهمیت و ارزش والای روز غدیر در سنّت و سیره ی معصومین(ع) است؛ که با بزرگداشت این عید سعید، اهمیت و ضرورت معنای امامت و ولایت را در اذهان عمومی متذکر می شدند.

اعمال روز عید غدیر

آن چه در روایات اسلامی به اعمال این روز عزیز و بزرگ پرداخته شده است، جملگی گویای عظمت و اهمیت این عید اسلامی در نزد خداوند باری تعالی و به تبع آن پیامبر اکرم و خاندان گرامی آن حضرت(ع) می باشد. چرا که در این روز، راه سعادت حقیقی از بی راهه ی گمراهی و ضلالت، متمایز و خط تابان ایمان از ظلمت کفر و دنیا پرستی جدا شد؛ تا بدین وسیله مسلمانان وظیفه ی خویش را پس از رحلت پیامبر گرامی اسلام(ص) بدانند و با پیروی از امامت و ولایت اهل بیت(ع) مسیر کمال و خوشبختی را بپیمایند.

برخی از اعمال این عید سعید:

1- روزه گرفتن 2- افطاری دادن 3- پوشیدن لباس پاکیزه و نو 4- تبریک و تهنیت گفتن 5- دید و بازدید با برادران مؤمن 6- خواندن نماز و دعای مخصوص این روز 7- زیارت امیر مؤمنان علی(ع) 8- جشن گرفتن 9- صدقه دادن 10- غسل کردن 11- زیاد صلوات فرستادن 12- عطر زدن 13- اطعام نمودن 14- شکرگزارى 15- احسان کردن و هدیه دادن 16- گشاده رویى 17- برآوردن حاجت های مؤمنان 18- گذشت و آشتی کردن 19- مساوات 20- مصافحه نمودن 21- لعن و بیزاری از دشمنان اهل بیت(ع)(17) و...

پی ‌نوشت‌ ها:
1- بحار الانوار، ج 94، ص 118.
2- الغدیر، ج 1، ص 283.
3- بحار الانوار، ج 85، ص 323.
4- غدیر و پاسخ به شبهات، ج 1، ص 203.
5- مائده، آیه ی 67.
6- الغدیر، ج 1، ص 447.
7- مائده، آیه ی 3.
8- الغدیر، ج 1، ص 283.
9- مائده، آیه 3.
10- المیزان، ج 5، ص 179.
11- حج، آیه ی 32.
12- الغدیر، ج 1، ص 274.
13- بحار الانوار، ج 95، ص 322.
14- بحار الانوار، ج 95، ص 118.
15- بحار الانوار، ج 94، ص 118.
16- وسایل الشیعه، ج 7، ص 328.
17- ر.ک المراقبات، ص 480 به بعد.